EKSPRESJONIZM + AEROGRAF — wystawa ceramiki weimarskiej

Republika Weimarska (1919-1933), która powstała po klęsce dawnego Cesarstwa Niemieckiego, przy całej swej efemeryczności, okazała się bardzo ważnym miejscem dla powstania nowoczesnej sztuki, architektury i wzornictwa. Zainicjowane jeszcze przed I Wojną Światową kierunki artystyczne, zwłaszcza ekspresjonizm i abstrakcja, wpłynęły w latach dwudziestych w Niemczech zarówno na sztukę stosowaną, jak i wzornictwo przemysłowe.

W powstałej jeszcze w roku 1907, zrzeszającej projektantów i producentów organizacji Deutscher Werkbund, obok nurtu „funkcjonalnego” pojawiła się też idea zastosowania w wyrobach użytkowych także i sztuki awangardowej. (…) Co ciekawe, takim najbardziej popularnym kierunkiem okazał się ekspresjonizm, przez wielu uznawany za styl „dziki”, pozbawiony reguł i porządku. Najsilniej przejawił się w ceramice, i to wytwarzanej dla masowych klientów. Były to wyroby tanie, z kamionki, porcelitu i fajansu, produkowane przez tak znane wytwórnie, jak Villeroy&Boch, Carstens, Schramberg, Grafenroda, Bunzlau (Bolesławiec) i inne. Co prawda, najczęściej ich „awangardowość” była – dosłownie – powierzchowna, bo zwykle ekspresjonistyczna dekoracja była tylko natryskiwana na tradycyjne formy naczyń. Z pewnością jednak w latach 1920. ceramika ta przyczyniła się do upowszechnienia wzorów współczesnej sztuki w niemieckim społeczeństwie.

Ich niską cenę uzyskano dzięki masowej przemysłowej produkcji, a do tworzenia dekoracyjnych wzorów wykorzystano aerografy (zwane w Niemczech Spritzpistolen). Aerograf, wynaleziony w roku 1879 w USA przez Abnera Peelera, a od lat 1880. produkowany masowo, dotarł do Europy na przełomie stuleci i przyjął się zarówno wśród artystów, jak i w przemyśle. Świetnie sprawdził się zwłaszcza w nakładaniu wzorów ekspresjonistycznych, a w połączeniu ze specjalnie zaprojektowanymi szablonami pozwalał na szybkie zdobienie ceramiki przez przeszkolonych do tego robotników i robotnice.

Po przejęciu w 1933 roku w Niemczech władzy przez nazistów ekspresjonistyczne i abstrakcyjne wzory zostały potępione wraz z całym modernizmem w sztuce, architekturze i wzornictwie. Zainteresowanie „weimarską” ceramiką wygasło na całe lata. Została „odkryta” ponownie dopiero w połowie lat 1980., gdy niemiecki historyk sztuki, prof. Tillmann Buddensieg zorganizował w 1984 roku pierwszą jej wystawę w Mediolanie (gdzie wpasowała się doskonale we włoski postmodernizm), a następnie w Berlinie, Norymberdze, Rotterdamie i Londynie.
Dzisiaj możemy obejrzeć ją również w Warszawie na Wydziale Wzornictwa ASP.

— Józef A. Mrozek

Profesor emeritus. W latach 1978-2022 pracował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, do 2004 w Międzywydziałowej Katedrze Historii i Teorii Sztuki, a od roku 2005 na Wydziale Wzornictwa. Stworzył na Wydziale Wzornictwa Zakład Historii i Teorii Designu, który został przekształcony w Katedrę. Był kierownikiem tego działu do 2015 roku. Wykładał na wielu uczelniach zagranicznych, przede wszystkim w USA i Wielkiej Brytanii. Autor licznych publikacji poświęconych wzornictwu, sztuce użytkowej i architekturze. Autor książki „Świat do zaprojektowania” (2020).